دانلود پاورپوینت عناصر تشکيل دهنده ي معماري - ایران در دوره اسلامی
 
 
بخشی از مطلب
هر بناي دوره ي اسلامي چه بناي مذهبي، مانند مسجد و مدرسه و چه غيرمذهبي، مانند کاروانسرا و کاخ از فضاهاي گوناگون تشکيل مي شود و گاهي نيز ممکن است فضاي تازه به صورت الحاقي به بناهاي ديگر اضافه شود؛ مثلاً مناره يا منار در مسجد و مدرسه که جزئي از بناست و به طور مجزا هم کاربرد دارد.
 
ميانسرا
ميانسرا- حياط و صحن- يکي از ويژگيهاي معماري اسلامي است. مساجد، مدارس و کاروانسراها عمدتاً داراي صحن يا حياط مرکزي هستند. ميانسرا در دوره اسلامي دو نقش مهم داشت: اول اينکه نياز مسلمانان را به وضوخانه و محل تطهير در مساجد و مدارس و نياز مسافران را به استراحت، بارگيري و باربندي در حياط کاروانسرا تأمين مي کرد. دوم اينکه با کانون قراردادن فضاي داخلي، بنا را از سر و صدا و فعاليت زندگي روزمره و عادي جدا مي کرد.
شکل ميانسرا عموماً مربع و مستطيل بود، ولي گاهي از نقشه هاي چند ضلعي و مدور هم استفاده مي شد. ميانسرا راه دسترسي به شبستان و بناهاي وابسته مانند راه پله ها و اتاقها را مشخص مي کرد و داراي ايواني در يک يا دو يا چهار طرف بود.
 
ايوان
ايوان از زمان اشکاني مورد استفاده قرار گرفته و ساخت آن تاکنون به شيوه هاي گوناگون ادامه يافته است.
ايوان که معمولاً از يک طاق آهنگ تشکيل مي شود از سه طرف بسته و به طرف ميانسرا باز مي شود. ايوانها به صورت فضاهاي ورودي و خروجي ساخته مي شوند و در حالي که براي جريان يافتن هوا باز هستند، از تابش آفتاب جلوگيري مي کنند و به عنوان يکي از اجزاي تشکيل دهنده اهميت فوق العاده اي داشته، به بنا، برجستگي و شکوه مي بخشند. ايوان کانوني است براي تزيينات مختلف بنا، چون ايجاد مقرنسها با شيوه ي آجرکاري، گچبري و کاشيکاري.
 
رواق
به فضاهاي سرپوشيده ي ستوندار يا متشکل از چشمه طاقهايي گفته مي شود که در طرفين صحن يا ميانسراي مساجد يا اماکن مذهبي ساخته مي شود. دهانه ي اينگونه فضاها روبه صحن است و در ورودي مسجد را به شبستان يا گنبدخانه متصل مي سازد.
 
گنبد
گنبد نيز مانند ايوان يکي از مهمترين عناصر معماري ايران است که سابقه ي آن به قبل از اسلام مي رسد. پوشش گنبدي در معماري اسلامي ويژگيهاي متعددي دارد و بيش از هر نوع پوششي کاربرد داشته است.
ايجاد گنبد روي فضاي مربع و يا چند ضلعي داراي چند مرحله بوده است: نخست اتاق چهار گوش با درها و طاقچه ها و سپس بخش انتقالي بين اتاق چهارگوش و گنبد و در پايان گنبد اصلي معماران ايراني روي بناهاي گوناگون، بويژه روي مقبره ها، مساجد و مدارس، زيباترين گنبدها را ساخته اند. گنبدهاي ايراني داراي اشکال مختلفي است که برخي از آنها عبارتند از: گنبد مخروطي يا رک، گنبد يک پوش، گنبد دو پوش و سه پوش، گنبد پيوسته و گسسته (تصوير 7-1).
شکوه و زيبايي معماري ايران در دوره ي اسلامي بستگي زيادي به گنبدهاي آن داردکه اغلب با کاشيکاري معرق تزيين شده اند (مانند مسجد شيخ لطف الله).
 
شبستان ستوندار
شبستانهاي ستوندار- که ارتفاع چنداني ندارند- معمولاًَ در طرفين گنبدها بنا شده اند. اين شبستانها به گونه اي ساخته شده اند که بتوان با افزودن يا برداشتن دهانه هايي، آنها را توسعه دارد يا کوچک کرد. به اين ترتيب چنين منطقه ي سرپوشيده اي را مي توانستند با ديواري تيغه مانند که هيچ گونه عملکرد ساختماني نداشت محصور کنند (مانند مسجدنو تربت جام و اميرچخماق يزد).
 
چهارصفه
قرن هشتم هجري تاريخ تکامل چهار صفه با موارد استفاده گوناگون است. اين بنا در اصل عبارت است از يک فضاي مربع يا مستطيل شکل که با اتاقهاي متصل به هم احاطه شده، به طوري که در اطراف فضاي مرکزي تعدادي اتاقهاي شاه نشين مانند به وجود آورده است (تصوير 8-1).
اصطلاح چهار صفه را مي توان براي اتاق يا چهار طاق (صليبي شکل) يا تالار مستطيل به کار برد، که با چند طاق پوشيده شده باشد. چهار صفه هاي ساده معمولاً در گوشه هاي عمارتي که در وسط حياط قرار دارد ساخته شده اند (مانند مدرسه ي خرگرد خراسان).
 
حجره
حجره يا اتاق معمولاً در اطراف حياط مرکزي يا ميانسرا به صورت مربع، مستطيل و يا چند ضلعي ساخته مي شد. اينگونه حجره ها در مدارس براي استفاده ي طلاب و در کاروانسراها براي استراحت مسافران و گاهي به منظور چله نشيني و عزلت گزيني درويشان بنا مي شد.
در بعضي موارد حجره ها به صورت دو طبقه ساخته مي شد که رفتن به طبقه بالا از طريق راهروهاي ارتباطي انجام مي گرفت. معمولاً چنين اتاقهايي از حداقل روشنايي برخوردار بودند، سقف آنها کوتاه بود و از نوع طاق آهنگ ساخته مي شد.
 
مناره
مناره يا منار به معناي جاي نور است و به بنايي بلند و کشيده اطلاق مي شود که عموماً کنار بناهاي مذهبي مانند مدارس، مساجد و مقبره ها ساخته مي شدند.
قبل از اسلام از منار براي راهنمايي استفاده مي کردند که گاهي نيز معرّف وجود آتشکده و آتشگاههاي بزرگ بود و به آن ميل مي گفتند (مانند ميل نورآباد، ميل فيروزآباد). در دوره ي اسلامي احداث مناره گسترش بيشتري يافت. يکي از قديمترين مناره ها متعلق به مسجد جامع دمشق است. از ديگر مناره هاي باقيمانده اوايل اسلام مي توان به منار مساجد سامره اشاره کرد.
اگرچه معلوم نشده که قديمترين مناره در ايران در کداميک از بناهاي مذهبي ساخته شده، ولي منار مسجد جامع سمنان و دامغان را مي توان از قديمترين مناره هاي ايران دانست.
لازم به يادآوري است که در آغاز مناره ها عموماً به صورت منفرد در مجاورت مساجد ساخته مي شدند، ولي از دوره ي سلجوقي به بعد بتدريج مناره ها به صورت زوجي بر سردر ورودي و يا بر ايوان اصلي احداث گرديد (مانند مسجد جامع اصفهان، مدرسه دو منار گلشن طبي). از نظر معماري مناره ها از سه قسمت اصلي پايه، ساقه يا بدنه و کلاهک يا تاج بخشهاي پلکان و نورگير تشکيل مي شود. مناره ها به اشکال استوانه اي، مخروطي و چند ضلعي ساخته شده اند. مناره ها در آغاز احداث بسيار ساده و عاري از تزيينات بودند، ولي بتدريج همانند ديگر عناصر معماري با تزييناتي چون آجرکاري، کاشيکاري، مقرنس و کتيبه آراسته شدند. مصالح ساختماني مناره ها از آجر و سنگ بوده است. مناره ها براي استحکام بخشيدن و جلوگيري از رانش بنا ساخته مي شدند (تصوير 9-1).
 
  و........

فهرست مطالب
مقدمه
شكل‏گيري معماري ايران
تحليل و استخراج ويژگي‏ها
معماری در جهان اسلام
معماری اسلامی و یا معماری مسلمین؟
هر بناي دوره ي اسلامي
ميانسرا- حياط و صحن-
ايوان
رواق
گنبد
شبستان ستوندار
چهارصفه
حجره
مناره
معماري مناره ها
بادگير
پله
سردابه
روشهاي ساخت و تزيين
مورخان اسلامي
مصالح ساختماني
آجر از مهمترین مصالح ساختمانی
کاشي
نمونهٔ کاشیکاری‌های مسجد جامع اصفهان
خشت
چوب
شيشه
فناوری‌های جدید و معماری اسلامی
کاربری بناها
کاخ‌ها
نمایی از محوطه داخلی کاخ الحمراء در گِرانادا، اسپانیا.
احداث کاخها
کاروانسراها
معماری کاروانسراها
حمام‌ها
در شهرهای اسلامی
قلعه‌ها
قلعه‌ها در صعب العبورترین بلندیهای کوهستانی
آب انبارها
سابقه ایجاد بازار در ایران
دکانها
پي نوشت :
منابع