چکیده :
فرهنگ
فرهنگ، مقوله پیچیده وچند بعدی است، با بارارزشی وعلمی پررنگی که درهاله یاهاله هایی ازابهام وگنگی فرورفته وهمین امر، شناختن آن را ازهرجهت مشکل ساخته و می سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ویژه ورابطه تنگاتنگی بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق می ورزد و با کمال میل وخرسندی همه چیز خود را در راه رشد، تعالی و بالندگی اش نثار و قربانی می کند و تمام نیرو و تدبیر خود را برای جلوگیری از انحطاط و سقوطش بکار می گیرد.
انسان، فرهنگ را می¬آفریند و فرهنگ به انسان پروبال انسانی می بخشد و وجودش را پربار و هرچه انسانی تر و متعالی¬تر می¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودی ما قبل انسانی، و از هر جهت فقیر، ناتوان وبی ریشه بشمار می آید. و درست به همین جهت است که می گویند : “ انسان موجودی فرهنگی است و فرهنگ، خاص انسان است.“
 
تحقیق در مورد اقلیم و معماری,مقاله در مورد اقلیم در معماری,اقلیم شناسی معماری,اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محیط اطراف آن,تأثیر تابش و انتقال آفتاب به فضاهای داخل ساختمان ,تأثیر پشت بام در دمای مکان, اثر آب باران در ساختمان,اثر باد بر ساختمان,اقلیم شناسی ایران,اقلیم معتدل و مرطوب,معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
مقدمه
هنر معماری در ایران از سابقه های کهن برخوردار است و در هر زمان دستهای توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست این سرزمین ، پدیده هایی شگرف به وجود آورده که در بسیاری از موارد ،‌ اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است . پاره ای از این آثار در گوشه و کنار کشور پهناور ایران حکایت معماری با شکوه ادوار صدها و یا هزار ساله را در قامتهای استوار بناها نگهداری کرده است.
لذا نویسنده در این تحقیق بر آن بوده که به بررسی آداب و سنن مردم در ساختن بناهای ازمنه¬ی قدیم بپردازد و با نحوه¬ی ساختمان سازی در آن دوران آشنایی پیدا کند .
 
برای دانلود به ادامه مطلب بروید…
 
نام فایل :مقاله ای کامل در مورد اقلیم و معماری ۹۰ صفحه – اقلیم در معماری – معماری در اقلیم
 
 
 
فهرست مطالب:
 
۱ـ اقلیم و معماری
اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محیط اطراف آن ………………………………..
تأثیر تابش و انتقال آفتاب به فضاهای داخل ساختمان …………………………..
تأثیر پشت بام در دمای مکان ………………………………………………….
پوشش¬های شیب¬دار آزبست و دوجداره …………………………………..
ارتفا فضاها ـ اثر ابعاد پنجره در دمای مکان …………………………………
اثر تابش خورشید ـ تأثیر سایه¬بان بر روی پنجره ……………………………
اثر سایه¬بانهای متحرک ـ اثر رطوبت در ساختمان ……………………………..
اثر آب باران در ساختمان ……………………………………………….
اثر باد بر ساختمان ……………………………………………………….
تقلیل دادن شدت باد …………………………………………………………
اقلیم شناسی ایران ……………………………………………………….
اقلیم معتدل و مرطوب ………………………………………………………
معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب …………………………………………….
اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد ……………………………………………
اقلیم گرم و مرطوب ………………………………………………………….
معماری بومی اقلیم گرم و مرطوب ……………………………………………..
اقلیم و معماری بومی ……………………………………………………….
تلفیق معماری امروزی با معماری بومی هر اقلیم ………………………………
اقلیم نیم بیابانی و معتدل ……………………………………………………
معماری بومی اقلیم نیم بیابانی معتدل ………………………………………..
بناهای مسکونی با صحن حیاط ………………………………………………..
۲ـ سنن اجتماعی و قومی در معماری
هماهنگی در اجزا و کل ………………………………………………..
اصل سلسله مراتب در نظام کیهانی……………………………………………
اخلاق اسلامی در معماری سنتی ……………………………………………….
قسمت بیرونی ـ قسمت اندرونی ………………………………………………..
حیاط سازی ………………………………………………………………..
هشتی سازی در بناهای مسکونی ………………………………………………
ترکی سازی در بناهای مسکونی ………………………………………………..
۳ـ اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
درون گرایی …………………………………………………….
 
خودبسندگی …………………………………………………………….
نیارش ……………………………………………………………….
پرهیز از بیهودگی ……………………………………………………
مردم واری …………………………………………………………….
جهت سازی در بناهای مسکونی ……………………………………….
اصول معماری ایران…………………………………………………..
 
 
 
چکیده :
فرهنگ
فرهنگ، مقوله پیچیده وچند بعدی است، با بارارزشی وعلمی پررنگی که درهاله یاهاله هایی ازابهام وگنگی فرورفته وهمین امر، شناختن آن را ازهرجهت مشکل ساخته و می سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ویژه ورابطه تنگاتنگی بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق می ورزد و با کمال میل وخرسندی همه چیز خود را در راه رشد، تعالی و بالندگی اش نثار و قربانی می کند و تمام نیرو و تدبیر خود را برای جلوگیری از انحطاط و سقوطش بکار می گیرد.
انسان، فرهنگ را می¬آفریند و فرهنگ به انسان پروبال انسانی می بخشد و وجودش را پربار و هرچه انسانی تر و متعالی¬تر می¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودی ما قبل انسانی، و از هر جهت فقیر، ناتوان وبی ریشه بشمار می آید. و درست به همین جهت است که می گویند : “ انسان موجودی فرهنگی است و فرهنگ، خاص انسان است.“
صحبت از فرهنگ، براستی « صحبت از تواناییهای خلاق انسان است و اشاره ای است به نقش سازنده ارزشها و دیدگاهها، قدرت زبانی و بیان هنری و حکایتی است از همه اجتماعات کوچک و بزرگ که درگیر هنجارها و ضوابط اخلاقی و ایجاد امکانات تازه برای یک زندگی مناسب ترند. »
باید دانست که در کشور باستانی عزیز ما ایران، دیگر کلمه فرهنگ تنها به همان معانی مذکور که ازین پیش بدان اشارت رفت، محدود نیست بلکه برطبق ناموس تطور و تحول که به مرور زمان موجب دگرگونی لغات و مفاهیم آنها نیز می‌شود،‌برهمه مظاهر و تجلیات ذوق و اندیشه و استعداد و نبوغ ذاتی و عواطف و احساسات عالی انسانی مردم این مرزوبوم نیز اطلاق می‌گردد که از دیرباز تحت تأثیر عوامل مختلف از قبیل مذهب و اخلاق و خصوصیات نژادی و اوضاع جغرافیایی و احوال سیاسی واجتماعی،‌به خلق و ابداع آثار شگرف و شاهکارهای خالد و جاودان پرداخته‌اند،‌همان آثاری که در زمینه حماسه‌های ملی و ادبیات منظوم و منثور و حکمت و عرفان و افسانه‌ها و ترانه‌های محلی و ادب عامیانه (Folklore) و همچنین هنرهای گوناگون وصنایع مستظرفه و انواع کارهای دستی و تزیینی ـ هنوز در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان دلربایی و جلوگیری دارند و برخی نیز به صورت ابنیه شکوهمند تاریخی و مساجد و اماکن مقدس دینی ، مظهر کمال و جمال مطلق و معرف ذوق و نبوغ قوم ایرانی هستند.
باری این فرهنگ وسیع و کهن با همه تحولات و دگرگونیهایی که در طی قرون و ازمنه‌گذشته درآن راه یافته همواره موجب همبستگی و وحدت ملی و در نتیجه استقلال و سربلندی میهن عزیز ما نیز بوده است و از اینرو برما لازم است که ازیک سو با اکتساب مظاهر تمدن و علم و صنعت جدید در بسط و توسعه و بارورساختن فرهنگ خود که به حقیقت مجموعه مواریث گرانبهای ملی و سنن دینی و اخلاقی و ذوقی ماست بکوشیم و از سوی دیگر به سیره پسندیده نیاکان ارجمند خود،‌هیچگاه صبغه ملی و مختصّات نژادی خویش را از دست ندهیم.
اقلیم و معماری
اقلیم شناسی از وضع جغرافیای نقاط زمین گفت و گو می¬کند . و معمولاً نوع اقلیم با توجه به تقسیمات جغرافیایی همراه با ارتفاع مشخص آن از سطح دریا به وجود می آید . به طور کلی عواملی مانند چگونگی تابش آفتاب ، دمای حاصله از تابش خورشید ، رطوبت هوا و میزان بارندگی و در مجموع وزش بادهای مختلف در مسائل اقلیم دخالت دارد و محیط زندگی انسان را تحت الشعاع قرار می دهد که نسبت به این اصول ( شناخت اقلیم ) و در نتیجه معماری و در مجموع ساختمان سازی به
وجود می آید .
سنن اجتماعی و قومی در معماری
هنر معماری در ایران از سابقه های کهن برخوردار است و در هر زمان دستهای توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست این سرزمین ، پدیده هایی شگرف به وجود آورده که در بسیاری از موارد ،‌ اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است . پاره ای از این آثار در گوشه و کنار کشور پهناور ایران حکایت معماری با شکوه ادوار صدها و یا هزار ساله را در قامتهای استوار بناها نگهداری کرده است .
معمولاً بناهای مسکونی در شرایطی ساده¬تر از بناهای اجتماعی مانند مسجد ، مدرسه ، بازار ، کروانسرا ، حمام و کاخهای باشکوه و بسیاری از بناهای دیگر بنا می شده و به علت عدم توانایی مالی و در مواردی بدون توجه به نکات کلی و اصولی ، بناهای مسکونی زودتر رو به تخریب رفته است .
از جهت دیگر اصول ساختمان سازی بناهای مسکونی دارای زمانی متغیر بوده که اثر آن در هر زمان انگیزه خانه¬های مدرن و باب روز را در فکر سازندگان و صاحبکاران خود به خود به وجود آورده است . مسلماً این امر خود در تخریب بناهای مسکونی قدیم و ساختن بناهای جدید بر روی مکان و محل آنها سبب شده است که آثار بناهای مسکونی کهن کمتر به یادگار بماند . به طوری که مشخص است خانه سازی ها به سبک معماری ساسانی قبل از اسلام و یا در صدر اسلام با معماری چند صد ساله اخیر دارای تفاوت فراوان بوده است . گرایش ایرانیان به دین مبین اسلام و عقاید مذهبی و تعصبات قومی در اقوام ایرانی ، شکل بناهای مسکونی را از حالتهای باز و در هم به سوی بناها و فضایی راحت و به دور از چشم افراد نامحرم معطوف داشته . تا جایی که بر این اساس اصول بناهای مسکونی را به صورت ( بیرونی و اندرونی ) مطرح ساخته است . پاره ای از این بناهای زیبای قدیمی در شهرهایی چون کرمان ، یزد ، شیراز ، اسفهان ، کاشان ، ری ، تبریز ، سمنان ، مشهد و در بسیاری از شهرهای دیگر ایران تا به امروز به یادگار مانده است . این بناها دارای دو اصل ( بیرونی و اندرونی ) بوده که به شرح و چگونگی آن می پردازیم .
قسمت بیرونی
معمولاً درب ورودی در کنار ـ کوچه ـ گذرگاه ( گذر ) بازارچه و یا بازار به راهرویی مربوط می¬شود. در مقابل در ورودی یک یا دو اطاق پیش خوان برای مستخدم و یا نگهبان ساخته می¬شود. ضمناً این مکان محلی جهت پاسخگویی به مراجعین نیز می باشد . بعد از این قسمت از راهرو به حیاط بیرونی می¬رسیم ، در سمت کوچه و یا گذر محلی به نام اصطبل با گنجایش کافی و با رعایت آخوربندی ،‌ به ویژه انبار علوفه در کنار آن با درب ورودی از گذر مطرح می باشد . همچنین از حیاط بیرونی به اصطبل راه جداگانه جهت نگهداری ستوران که وسیله کار و ایاب و ذهاب آن روزگار بوده است از موارد طرح می باشد .
در سوی دیگر ، حیاط بیرونی دو اطاق وسیله زندگی و پذیرایی میهمانهای بیگانه و نامحرم . در جوار آن بیوتات کوچکی که شامل آبریزهای توالت ، منبع و چاه آب و همچنین آشپزخانه ( مطبخ ) و یا آبدارخانه ساخته می شد . در حیاط بیرونی حوض آب و باغچه های مصفا نیز مورد توجه بود .
قسمت اندرونی
ارتباط قسمت بیرونی و اندرونی به وسیله راهرویی انجام می¬شود. این راهرو از ناحیه حیاط ( بیرونی به اندرونی ) دارای درب ورودی می باشد .
ساختمانهای قسمت اندرونی به شکل شمالی ـ جنوبی و یا شرقی ـ غربی نسبت به گذرگاه دومی نیز مورد نظر می باشد که طرح آن نسبت به تعداد افراد خانواده به وجود می آید .
تالار : این فضا بزرگترین و زیباترین قسمت اینگونه ساختمانها را تشکیل می دهد و به نام (( شاه¬نشین ) نیز معروف می باشد و معمولاً به وسیله چند پله از سطح زمین به راهرویی مربوط می-شود. پنجره های رو به حیاط در ابعاد متناسب و از نوع کارهای چوبی منبت و گره ساخته می¬شود. وجود پنجره ها در تعداد ۵ یا ۷ عددی مورد توجه بوده که این اطاق و تالار به نام اطاق پنج و یا هفت دری نیز مشهور می باشد . سقف اطاق قاب سازیهای چوبی و یا گچبری و آینه کاری ، رف و پیش بخاری¬سازی همراه با نقاشی و رنگ روغن از جمله کارهای تزئینی این فضا می باشد . مقابل تالار ، اتاق انتظار می باشد که محلی موقت برای برخی از مراجعین است . در جلوی فضای تالار ایوان سرپوشیده بر روی دو یا چند ستون سنگی و یا چوبی اتکا دارد . زیر این فضاها زیرزمین جهت حوضخانه و محل استراحتگاه در تابستان منظور می¬شود. تهویه در این قسمت به وسیله کانالهایی از بادگیرهای مرتفع صورت می گیرد .
در مقابل تالار چندین اطاق به وسیله راهرو میانی از یکدیگر تفکیک می شوند . این اطاقها وسیله زندگی و خواب برای فرزندان کوچک و بزرگ و همچنین والدین مطرح و طراحی می¬شود.
در این قسمتها زیرزمین جهت انباری و نگهداری مواد غذایی و همچنین برای آلنگ کردن میوه ها از سقف آنها مورد توجه و استفاده می باشد . تهویه هوا به وسیله هواکشها که از درون دیوارها به وسیله کانالها که به صورت عمودی در دیوارها تعبیه شده است ، صورت می گیرد . از طرف دیگر یک سمت حیاط ، جهت بیوتات اندرونی شامل مطبخ ( آشپزخانه ) چاه و منبع آب ، توالت ( مستراح ) همچنین محلی برای نگهداری گوسفند و لانه ماکیان پیش بینی می¬شود.
در مقابل بیوتات و در جهت آفتابگیر حیاط گلخانه و یا نارنجستان در شکلی بسیار مطلوب با پنجره های بزرگ تعبیه می¬شود.
از خصوصیات حیاط اندرونی درِ خروجی و یا ورودی از ناحیه کوچه و گذرگاه دیگری می باشد که اصطلاحاً این در را در (( پشتی )) می گویند . این درب ارتباط حیاط بیرونی و اندرونی را از یکدیگر جدا می¬سازد . ضمناً در مواردی بنابر روابط و علایق خانوادگی و یا بنا به پاره ای از مسائل زندگی و قومی جهت زندگی فرزند پسر و همسر و یا دختر و همسرش در ساختمان اندرونی ثانی و یا دومی در کنار اندرونی بزرگ با اصول فضاهای لازم به وجود می آید . این اندرونی به وسیله راهرویی متصل به اندرونی بزرگ می¬شود و دارای در ورودی و خروجی به کوچه و یا گذر نیز می باشد . نماسازیها در این بناها اکثراً گلچین های آجری و یا کاشی و آجر و یا طاقهایی در حالت پوششهای سنتی در سقفها و ایوان گچبری و آینه کاری ، درها و پنجره ها اکثراً با منبت و گره سازی همراه می¬باشد که در مجموع کارهای هنری بسیار بدیعی را به وجود می آورد .
حیاط سازی : حیاط سازی شامل حوض بزرگ آب و در شرایطی با آب منگول سازی و باغچه های وسیع در اطراف حوض آب و درختان بزرگ تنومند ، حالتی مصفا به اینگونه بناها می دهد . از ویژگی این بناها دیوارهای بلند بوده است که برای حفاظ از جهات مختلف همراه با دست اندازهای بلند در پشت بامها می باشد که از مشرف بودن همسایگان جلوگیری کرده و سبب پیشگیری از چشم انداز به اندرونی منزل می¬شود.
 
هشتی سازی در بناهای مسکونی
در معماری صد سال اخیر علاوه بر طرحهای ( بیرونی و اندرونی ) بناها با ارتباط هشتی از ورودی کوچه ـ گذر بازار و یا خیابان به ناحیه حیاط شکل جدیدی به ساختمانهای مسکونی داده است .
معمولاً هشتی دارای ابعادی متناسب حدود۳×۳ متر با رعایت پنجره و دری از حیاط و یک در از کوچه و گذرگاه دارد . این حالت سبب جلوگیری از چشم انداز مستقیم به درون حیاط و محوطه خانه می¬شود. در مواردی هشتی از دو قسمت داخلی از ناحیه حیاط تشکیل می¬شود. اطاق مستخدم وصل به هشتی بوده و بیوتات در جوار اطاق مستخدم پیش بینی می¬گردد . در مواردی هشتی در مجموع بنای مسکونی نیز ساخته می¬شود.
این گونه بناها به صورت شمالی و جنوبی و یا شرقی ، غربی و در ارتباط با تابش به نور و خورشید ، قبله ، موقعیت و ارتباط با کوچه و گذرگاه در وضعی مرتفع از سطح زمین طبیعی ساخته می¬شود که نسبت ارتفاع آن با فضاهای هم سطح زمین در قسمتی از بناهای بیرونی و اندرونی به ساختمان ورکرسی مشهور شده است .
از ویژگیهای این بناها رعایت و تفکیک فضاهای زندگی اهل خانه ، پیش ایوان سازی همراه با داشتن زیر زمین جها فضاهای لازم انباری و حوخانه و یا احتیاجات دیگر می باشد . این ساختمانها اکثراً چوب پوش با نماسازیهای آجری و یا کاشی و آجر همراه بود ، در و پنجره ها به شکل اورسی¬سازی و پنجره ها اکثراً با حفاظ معجر سازی وسیله آهنگری و در مجموع با کارهای هنری همراه می¬باشد .
حیاط سازی به صورت حوض آب و باغچه های مصفا و درختکاری همراه بوده . دیوارهای بلند در چهار جهت بنا ، سبب حفاظت ساختمان و حیاط از چشم اندازهای اطراف شده و در مجموع رعایت موازین اخلاقی و اصول زندگی خانواده¬ها و سنن قومی و مذهبی در آن رعایت شده است .
بدیهی است که جمعیت کم و ارزان بودن قیمت زمین ، از عوامل مؤثر در این زمینه بوده است و همین ارزانی و در دسترس بودن زمین ، دست معماران و صاحبکاران را در ایجاد حیاط وسیع و فضای سبز دلخواه ، باز می گذارده است .
ترکی سازی در بناهای مسکونی
پس از استقرار حکومت مارکسیستی در شوروی بسیاری از مسلمانهای آن دیار به کشور ایران ، خصوصاً نواحی شمالی نظیر آذربایجان و خراسان مهاجرت کردند . این مردم طرحهای ترکی سازی را با خود به ایران آوردند . بناهای (( ترکی سازی )) که اکثراً به شکل پیش ایوان سرپوشیده در وسط و سه و یا چند اطاق بزرگ که ایوان را احاطه کرده ، ساخته می شد و به طوری کلی طرح جالبی را ارائه می کرد . در زیر فضاهای مطرح شده اینگونه بناها ، زیرزمین و یا کوره پوش وجود دارد تا اطاقها عاری از رطوبت باشد . معمولاً در مقابل اطاقهای مسکونی ، بیوتات¬سازی طرحهای جدیدی به معماری عرضه داشته است . به علت ازدیاد جمعیت و بالا گرفتن قیمت زمین ، ابعاد خانه¬سازی محدود شد و موجب گردید طرحهای ترکی سازی در حد زیادی ، توجه معماری سنتی را به خود معطوف سازد .
در این طرحها ارتباط از کوچه به حیاط اکثراً به وسیله راهرو که اصطلاحاً (( دالان )) گفته می-شود جهت پیشگیری از چشم انداز مستقیم به درون منزل مورد توجه می باشد . به علاوه پدیده این معماری شیروانیهای متنوع و خوش فرم با پوشش ورفهای سفید و گالوانیزه و یا رنگین با شیب بندی سنتوری مورد توجه کارهای روز بوده . ضمناً از پوشش سقفهای چوبی و نماهای آجری استفاده فراوان شده است .
از ویژگی دیگر این معماری طاق¬نماسازیهای بسیار زیبا در شکل سنتی با حیاط سازی می باشد .
در قسمتهای داخلی ، پیش بخاری¬سازی همچنین ابزار زنی روی گچ کاری سقف به صورت قاب¬سازی در اشکال ساده و برجسته رواج داشته . به طور کلی از کارهای هنری مانند آئینه کاری و گچبریهای گل و گیاه و منبت کاری بر روی درها و پنجره ها استفاده کمتری شده است .
اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
در بررسی معماری سنتی و بافت شهرهای مرکزی ، جنوبی و کویری و روستاهای این مراکز نسبت به نوع آب و هوای گرم ، گرم خشک ، گرم مرطوب و در موارد بادهای نامطبوع در شکل ساخت و بافت شهری و یا روستایی کاملاً مؤثر بوده است .
آب و هوا و نوع اقلیم همیشه مسئله ای بوده که انسان طی هزاران سال تجربه با آن مقابله کرده است . مسلاماً مشکلات زیادی برای زیست مردم ، نواحی اقلیمهای گرم خشک و گرم مرطوب مانند مسئله¬ی آفتاب سوزان ، گرمای زیاد و اختلاف درجه حرارت و نوسانات آن در روز و نقصان یافتن آن به مقداری قابل توجه در نسیمهای شب مورد توجه بوده است . تابستان های سخت و زمستان های سرد ناشی از محیط کویری و در مواردی ، طوفانهای پر گرد و غبار و بادهای خشک و داغ و نامطبوع ، انسان را به فکر چاره واداشته است . بشر با گذشت هزاران سال و کسب تجربه ،‌ راه حلهایی در اشکال گوناگون برای این امر مهم در دنیا و به خصوص در ایران پیدا کرده که هدف همگی آنها راحت سازی مکان زندگی فردی و در برخی موارد اماکن اجتماعی نیز بوده است .
اخلاق اسلامی در معماری سنتی:
با قدم زدن در میان بافت قدیمی شهرهایمان یکی از با شکوه ترین مشخصه های معماری سنتی ایران را در طراحی خانه ها میتوان کاملا” مشاهده کرد و آن پایبندی معمار به اصول و اعتقاداتش می باشد. انسانی که از میان خود مردم با فرهنگی همسان با آنان آمده،تا صادقانه خانه ای بسازد که محلی برای زندگی باشد و این صداقت معمار است که حیات جاودانه به این بنا ها میبخشد و بدینگونه خانه ها ، مساجد، مدارسه هایمان همه و همه محل اجتماع تمامی مبانی اخلاقی شده اند.
با عبور از کوچه های قدیمی، ساختار درونگرای خانه ها به منظور حفظ حریم خصوصی یشان را میتوان دید و آرامش حاکم بر داخل این خانه ها را،از بیرون نیز میتوان درک کرد. همچنین در فضای خارج از خانه نیزحال و هوایی مشابه وجود دارد، ساباطهایی که با طول ۳ الی ۴ متر در مقابل درهای ورودیشان برروی پیاده روها گذاشته شده تا عابران و مهمانان از آفتاب شدید و بادوباران محفوظ بمانند و سکویی در کنار در ورودی به منظور نشستن ویا گذاشتن بار و رفع خستگی، تمامی این عوامل بیانگر احترامی است که ساکنین آن خانه به رهگذران می گذاشتند.
 
 
 
مقدمه
هنر معماری در ایران از سابقه های کهن برخوردار است و در هر زمان دستهای توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست این سرزمین ، پدیده هایی شگرف به وجود آورده که در بسیاری از موارد ،‌ اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است . پاره ای از این آثار در گوشه و کنار کشور پهناور ایران حکایت معماری با شکوه ادوار صدها و یا هزار ساله را در قامتهای استوار بناها نگهداری کرده است .
لذا نویسنده در این تحقیق بر آن بوده که به بررسی آداب و سنن مردم در ساختن بناهای ازمنه¬ی قدیم بپردازد و با نحوه¬ی ساختمان سازی در آن دوران آشنایی پیدا کند .
تحقیق موجود در مقیاسی گسترده و عمیق با توجه به فرهنگ پربار و بسیار غنی معماری سنتی ، به شکل تئوری و (( به خصوص عملی )) می باشد که متأسفانه تا امروز برای شناخت واقعی این رشته از معماری کوشش و همتی جدی آن چنان که درخور آن می باشد ،‌ نشده است .
این تحقیق علاوه بر فنون ساختمان سازی در اقلیم های مختلف کشور پهناورمان ،‌ گویای فرهنگ غنی معماری شامل : (( تاریخ معماری ، هنر معماری و اجرای مبانی عملی از معماری اصیل ایرانی آن هم به شکل بسیار ریشه ای و جز به جز می باشد .
در این تحقیق سعی شده است که مطالب با نشان دادن ترسیم ،‌ جزئیات و به خصوص تصاویر گویاتر شود .
 
فرهنگ و معماری
فرهنگ، مقوله پیچیده وچند بعدی است، با بارارزشی وعلمی پررنگی که درهاله یاهاله هایی ازابهام وگنگی فرورفته وهمین امر، شناختن آن را ازهرجهت مشکل ساخته و می سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ویژه ورابطه تنگاتنگی بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق می ورزد و با کمال میل وخرسندی همه چیز خود را در راه رشد، تعالی و بالندگی اش نثار و قربانی می کند و تمام نیرو و تدبیر خود را برای جلوگیری از انحطاط و سقوطش بکار می گیرد.
انسان، فرهنگ را می¬آفریند و فرهنگ به انسان پروبال انسانی می بخشد و وجودش را پربار و هرچه انسانی تر و متعالی¬تر می¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودی ما قبل انسانی، و از هر جهت فقیر، ناتوان و بی¬ریشه بشمار می آید. و درست به همین جهت است که می گویند : (( انسان موجودی فرهنگی است و فرهنگ، خاص انسان است . ))
صحبت از فرهنگ، براستی « صحبت از تواناییهای خلاق انسان است و اشاره ای است به نقش سازنده ارزشها و دیدگاهها، قدرت زبانی و بیان هنری و حکایتی است از همه اجتماعات کوچک و بزرگ که درگیر هنجارها و ضوابط اخلاقی و ایجاد امکانات تازه برای یک زندگی مناسب ترند. »
باید دانست که در کشور باستانی عزیز ما ایران، دیگر کلمه فرهنگ تنها به همان معانی مذکور که ازین پیش بدان اشارت رفت، محدود نیست بلکه برطبق ناموس تطور و تحول که به مرور زمان موجب دگرگونی لغات و مفاهیم آنها نیز می‌شود،‌برهمه مظاهر و تجلیات ذوق و اندیشه و استعداد و نبوغ ذاتی و عواطف و احساسات عالی انسانی مردم این مرزوبوم نیز اطلاق می‌گردد که از دیرباز تحت تأثیر عوامل مختلف از قبیل مذهب و اخلاق و خصوصیات نژادی و اوضاع جغرافیایی و احوال سیاسی واجتماعی،‌به خلق و ابداع آثار شگرف و شاهکارهای خالد و جاودان پرداخته‌اند،‌همان آثاری که در زمینه حماسه‌های ملی و ادبیات منظوم و منثور و حکمت و عرفان و افسانه‌ها و ترانه‌های محلی و ادب عامیانه (Folklore) و همچنین هنرهای گوناگون وصنایع مستظرفه و انواع کارهای دستی و تزیینی ـ هنوز در کتابخانه‌ها و موزه‌های ایران و جهان دلربایی و جلوگیری دارند و برخی نیز به صورت ابنیه شکوهمند تاریخی و مساجد و اماکن مقدس دینی ، مظهر کمال و جمال مطلق و معرف ذوق و نبوغ قوم ایرانی هستند.
باری این فرهنگ وسیع و کهن با همه تحولات و دگرگونیهایی که در طی قرون و ازمنه‌گذشته درآن راه یافته همواره موجب همبستگی و وحدت ملی و در نتیجه استقلال و سربلندی میهن عزیز ما نیز بوده است و از اینرو برما لازم است که ازیک سو با اکتساب مظاهر تمدن و علم و صنعت جدید در بسط و توسعه و بارورساختن فرهنگ خود که به حقیقت مجموعه مواریث گرانبهای ملی و سنن دینی و اخلاقی و ذوقی ماست بکوشیم و از سوی دیگر به سیره پسندیده نیاکان ارجمند خود،‌هیچگاه صبغه ملی و مختصّات نژادی خویش را از دست ندهیم واین همان خصیصه‌ایست که ایران‌شناس معروف آندره‌گدار در کتاب آثار ایران بدان اشارت کرده و گفته است:‌
«… ایران که آیین اسلام را پذیرفت بطور الزام روش اعراب را در احداث مساجد نیز پیروی نمود ولی در طرز بنای آن بجز سنن مخصوص خویش و ذوق صنعتی و سبکهای ساختمانی خود چیز دیگری را بکار نبرد… »
.
 
 فصل اول
 
اقلیم و معماری
اقلیم شناسی از وضع جغرافیای نقاط زمین گفت و گو می¬کند . و معمولاً نوع اقلیم با توجه به تقسیمات جغرافیایی همراه با ارتفاع مشخص آن از سطح دریا به وجود می آید . به طور کلی عواملی مانند چگونگی تابش آفتاب ، دمای حاصله از تابش خورشید ، رطوبت هوا و میزان بارندگی و در مجموع وزش بادهای مختلف در مسائل اقلیم دخالت دارد و محیط زندگی انسان را تحت الشعاع قرار می دهد که نسبت به این اصول ( شناخت اقلیم ) و در نتیجه معماری و در مجموع ساختمان سازی به وجود می آید که ذیلاً به طور خلاصه به ذکر عوامل آن می پردازیم .
تابش آفتاب
به طور کلی نور آفتاب اشعه ای الکترومغناطیس است که از کره خورشید جدا می¬گردد و طیف نوری خورشید از سه مرحله ماوراء بنفش ، قابل رؤیت و مادون قرمز تشکیل میشود. طول موج اشعه مادون قرمز بلندتر از دو قسمت دیگر است . اندازه شدت تابش خورشید در هر سه مرحله مذکور و حد اکثر شدت تابش آفتاب مربوط به ناحیه ای است که اشعه ی بیشتری قابل رؤیت باشد .
مقدار بسیار زیادی از این تابش به وسیله بادهای قطبی ، مناطق نیمه استوایی ، موسمی ، و محلی و همچنین نسیم های دریائی و خشکی به فضای خارجی اتمسفر برخورد میکند و فقط اندکی از آن گرمای طبیعی و دمای محیط زندگی و اساس (( زیستن )) را در نواحی مختلف کره ی زمین به وجود می آورد . در نتیجه سرما ، گرما ، باد ، هوا ، رطوبت هوا و بارندگی ، حاصل شده که این عوامل در زندگی و طراحی بناها بسیار مؤثر و تعیین کننده است .
 
مسلماً عوامل طبیعی ذکر شده ، محیط های زندگی را در نقاط سرد و گرم شدیداً تحت تأثیر قرار می دهد . به طور کلی مسائل و عوامل اقلیمی در مناطق مختلف زندگی انسان را تحت تأثیر وضع بیولوژی و حرارتی که از اشعه های مذکور حاصل میشود، قرار می دهد ، به طور دقیق اثر هوا و آفتاب و تغییرات آن همراه نفوذ رطوبت در مناطق تأثرات زیادی بر نور و اشعه¬ی تابش گذارده که در نتیجه آن را دگرگون می سازد و محیط زیستن را از وضعی به شکل دیگر در می آورد . مسلماً تأثیر باد در اقلیم محیط اثراتی فراوان و ریشه ای دارد . به طور کلی از هوا ، آفتاب ، رطوبت و باد ، اقلیمی به وجود می آید که انسان تحت تأثیر آن ، زندگی خود را به وجود می آورد . در این نکته شکی نیست که ساختمان سازی با شرایط محیط زندگی به وجود می آید . از این رو مسائلی چون تابش آفتاب ، رطوبت ، بارندگی و باد در علم ساختمان سازی قابل بحث خواهد بود .
امروزه با پیشرفت علم در مکانیزم دستگاه های انرژی زا (روشنایی ، گرم کننده ، سرد کننده ) و به طور کلی انرژی حرارتی از ویژگی های قابل توجهی برخوردار بوده که علم ساختمان سازی تحت هر شرایط اقلیمی آن را به کار می¬برد . اما قابل توجه است که اثرات ذکر شده ، تأثیر جامع و کلی و اصولی در ساختمان بنا و زندگی انسان دارد و در بعضی مواقع شرایط اقلیمی ، اثر علم مکانیک و تأسیسات پیشرفته روز را خنثی می سازد .
اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محیط اطراف آن
افزون بر استفاده نور خورشید برای روشنایی ساختمان نسبت به نوع طراحی بنا ، نور آن به حرارت تبدیل می¬گردد . برای بهره گیری دلخواه از نور ، باید ترتیبی اتخاذ شود تا نور خورشید با نوع ساختمان و شرایط اقلیمی محل و نحوه¬ی و میزان آن برای قسمت های خارجی و داخلی ساختمان هماهنگ باشد . مسلماً وضعیت نور ، با توجه به جهت تابش آن در فصول مختلف ، در حالت های مستقیم یا مورب به ساختمان تغییر میکند که به این اصل باید توجه شود . ( شکل های ۱ و ۲ )
قابل ذکر است که شدت تابش آفتاب به نوع رنگ مصالح ساختمانی و صیقلی بودن سطح نمای آنها بستگی کاملی دارد . از این کیفیت می توان در نقصان دادن نور و یا حرارت برای ساختمان استفاده کرد.
 
اقلیم شناسی معماری,اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محیط اطراف آن,تأثیر تابش و انتقال آفتاب به فضاهای داخل ساختمان ,تأثیر پشت بام در دمای مکان, اثر آب باران در ساختمان,اثر باد بر ساختمان,اقلیم شناسی ایران,اقلیم معتدل و مرطوب,معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
چنانچه شدت تابش آفتاب در تابستان به شکل مستقیم ، زیاد باشد ، با داشتن سطح گیرنده صیقلی و به رنگ روشن از بنا فقط بین ۱۰ تا ۱۵ درصد حرارت را جذب می¬کند .
چنانچه مصالح سطح نمای مورد نظر به رنگ تیره و دارای ناهمواری و زبری باشد ، تا ۹۵ درصد نور و حرارت را در خود نگهداری می¬کند . توجه به دو اصل ذکر شده در نماسازی ساختمان در اقلیمهای متفاوت بسیار مهم و اجتناب ناپذیر است .
تأثیر تابش و انتقال آفتاب به فضاهای داخل ساختمان
بنا به آنچه که گفته شد ، شدت انرژی به سطوح خارجی و بام ساختمان اثر کرده و این انرژی از سقف و دیوارهای جانبی به داخل بنا به شکل هدایت کننده و جابجایی نفوذ میکند .
نوع مصالح به کار رفته ، در هدایت حرارت به قسمت های داخلی تأثیر زیادی دارد . برای مثال در نوع مصالح سنگی که مولکولهای آن در یکدیگر فشرده می باشند ، همچنین در مواردی که اثر انرژی حرارتی زیاد باشد ، می توان از وجود دیوارها و سقف دوجداره یا با استفاده از مصالح مناسب ، از نفوذ اثر حرارت و سرمای زیاد به داخل ساختمان و فضاهای داخلی جلوگیری کرد . در این امر باید به وجود درها و پنجره های دوجداره نیز توجه شود . ضخامت دیوارها در این حالت استفاده از بلوکهای توخالی و آجر مجوف نیز اثر فراوان خواهد داشت . ( شکل های ۳ و ۴ )
 
تأثیر تابش و انتقال آفتاب به فضاهای داخل ساختمان ,تأثیر پشت بام در دمای مکان, اثر آب باران در ساختمان,اثر باد بر ساختمان,اقلیم شناسی ایران,اقلیم معتدل و مرطوب,معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
تأثیر پشت بام در دمای ساختمان
پشت بام به ویژه پشت بام های گسترده ، از عوامل مهم منتقل کننده گرما و سرما به قسمت های داخلی ساختمان است . وجود سقفهای بتونی یا آجری به این دلیل که دارای وزن مخصوص بیشتری نسبت به سایر سقف ها هستند ، در امر جلوگیری از انتقال سرما یا گرما به داخل بنا ،جلوگیری می-کند. و یا اگر از کانتکس¬های بافته شده (نی) در ابعاد(۶ ×۵۰ ×۲۰۰) سانتیمتری در سطح فوقانی سقف های بتونی یا ضربی استفاده شود ،‌ بیشتر از ۵ درجه سانتیگراد از شدت دمای تأیید شده بر سقف می کاهد . این شیوه به عنوان عایق حرارتی در مناطق گرم و عایق برودتی در مناطق سرد ، کارآیی فراوان دارد .
بدیهی است که روی عایق مذکور به وسیله بتون پوکه ، شیب بندی و اندود می¬شود و پس از آن با قیراندود ، عایق رطوبتی در سقف ایجاد می¬کنیم . این اندود خطر تاول زدن قیر اندود و آسفالت را از بین می¬برد . برای حفاظت بهتر از قیرگونی ، روی آن به اندازه ۳ سانتیمتر ماسه غیرآهکی ریخته و سپس موزائیک فرش می¬کنند . باید توجه داشت که به هنگام فرش بام¬ها ، استفاده از رنگ روشن برای نقاط گرم و خشک و یا گرم و مرطوب و رنگ تیره برای نقاط سردسیر الزامی است .
چنانچه در زیر سقف ، پوشش سقف کاذب ایجاد شود ، کمک فراوانی به حفظ و تعادل گرما و سرما در قسمت های زیرین و فضاهای داخلی ساختمان می¬کند . به ویژه اگر مصالح به کار رفته در آن از نوع یونولیت ، آکوستیک ، یا پارکت های چوبی باشد . ( شکل های ۵ و ۶ )
 
تأثیر پشت بام در دمای مکان, اثر آب باران در ساختمان,اثر باد بر ساختمان,اقلیم شناسی ایران,اقلیم معتدل و مرطوب,معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
پوششهای شیب¬دار آزبست و دوجداره
ورق های آزبست و سیمان که به نام ایرانیت در بین مردم شهرت دارد ، عایق حرارتی و برودتی مناسبی است . این ورق¬ها که به صورت موجدار و صاف در بازار مصالح صاختمان عرضه می¬شود، بر روی خرپاهای فلزی و به صورت شیبدار نصب می¬شود.
سقفهای دوجداره نیز اثر دمای محوطه بیرون را به قسمتهای داخلی کاهش می دهد .
استفاده از ورق های آزبست و سقف های دوجداره بیشتر در کارخانجات مرسوم و معمول است ، زیرا کنترل دمای داخل محوطه و محل کار ، تأثیر مناسبی در پیشرفت کارها دارد .
ارتفاع فضاها
بنا به آزمایشاتی که در برخی از کشورهای چهار قاره به جز قاره گرم که دارای اقلیم های متفاوت و نزدیک به هم مانند استرالیا ، انگلستان ، هندوستان و آمریکا انجام شده است ، دمای هوای داخلی فضاها بین ارتفاع ۲۵/۲ متر تا ۳۰/۳ متر چندان فرقی ندارد . از این رو ارتفاع طبقات کوتاه بین ۴۰/۲ متر تا ۵۵/۲ متر برای طبقات در کشورهای مذکور به ویژه برای بناهای آمریکا پیشنهاد شده است . ارتفاع مناسب طبقات مجتمع آپارتمانهایی که در ایران ، به ویژه در تهران ساخته می¬شود نیز در حدود همین اندازه است . رعایت این اندازه ارتفاع در سطح کلان فوق العاده با صرفه است .
چنانچه ارتفاع طبقات در حد ۷۰/۲ متر تا ۳ متر انتخاب شود از نظر دلبازی فضا آرامبخش خواهد بود .
اثر ابعاد پنجره در دمای مکان
یکی از نواقص معماری جدید استفاده از پنجره های وسیع با شیشه خورهای بزرگ و همچنین دیوارهای تیغه ای و نازک است . این امر در دمای ساختمان و نفوذ سریع هوای خارجی به داخل بنا و فضاها تأثیر فراوان دارد . قابل توجه است که پنجره در فضا از اهمیت خاصی برخوردار است . به طوری که عبور نور و عملکرد تهویه به آن بستگی دارد ، از این رو ابعاد آن بایستی مناسب با سطوح فضا باشد . استاندارد مناسب پنجره برای اقلیم های متعادل بین ۸ تا ۱۰ درصد کل سطوح جانبی یک فضا را به خود اختصاص می دهد . این استاندارد تقریباً می تواند برای سایر اقلیم ها نیز مناسب باشد. بدیهی است در اقلیم های سرد و کوهستانی برای محدود سازی ابعاد پنجره در فصول سرد تا ۵ درصد سطوح جانبی بسیار متناسب است . ضمناً در اقلیم های بسیار سرد بکار بردن پنجره دوجداره الزامی است .
توجه : استاندارد ذکر شده فقط برای پنجره است که هر فضا دارای یک و در مواردی دو در ورودی و یا ارتباطی می باشد که پیرو ضابطه ذکر شده نمی باشد .
امروزه بدون توجه به بسیاری از مسائل اقلیم شناسی در معماری ، ابعاد پنجره ها بسیار وسیع و گسترده انتخاب می¬شود که این انتخاب ، اشکالات فراوانی در بردارد . ( شکل های ۷ و ۸ )
 
اثر باد بر ساختمان,اقلیم شناسی ایران,اقلیم معتدل و مرطوب,معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
اثر تابش خورشید
تابش نور به پنجره تحت زاویه¬ی ۴۵ درجه مطلوب خواهد بود . کمتر یا بیشتر از مقدار متناسب و ذکر شده باعث نقصان و یا انعکاس نور از شیشه به درون فضا خواهد شد چنانچه یک فضا دارای دو پنجره باشد ، باید نحوه¬ی طراحی آن طوری باشد که کوران باد در دو پنجره به کار رفته متناسب باشد و فضا با دریافت تهویه¬ی طبیعی در وضع مطلوب ، باعث نقصان دمای داخلی فضا ((در زمستان)) نشده و ضمناً تهویه ای مطبوع و یکنواخت در فضا داشته باشد .
تأثیر سایه بان بر روی پنجره
وجود سایه بان روی پنجره می تواند از بسیاری جهات جالب و مفید باشد که به شرح پاره ای از این فواید می پردازیم .
۱ـ نورهای بر سطح¬نما و در نتیجه به پنجره منتقل می¬شود، به وسیله¬ی سایه بان و یا قرنیز گرفته شده و خنثی می¬شود که در مجموع موجب آرام بخشی می¬گردد .
۲ـ وجود سایه بان و قاب سازی در جوار و اطراف پنجره که بافضای خارجی مربوط می¬شود، باعث تقلیل دمای هوایی که به قسمت های داخلی می رسد ، می¬گردد .
توجه : تقلیل اثر انرژی حرارتی از تابش خورشید به وسیله سایه بان در نقاط گرمسیری با اقلیم گرم و خشک و یا اقلیم گرم و مرطوب مورد توجه می باشد .
۳ـ پیشگیری از ریزش آب باران بر سطح شیشه و نفوذ آب به پشت پنجره در مناطق سرد موجب پیشگیری از یخ زدگی سطوح خارجی پنجره و شیشه ها می¬شود. قابل توجه این که برای نقاط گرم و خشک و یا گرم و مرطوب وجود سایه بان با پیش آمدگی جهت تعادل دما در تابستان مورد توجه بوده تا جایی که در شهرهای جنوبی کشور پیشخوان سازی جهت مغازه ها به شکل فضای سر پوشیده در عرض پیاده¬رو مرسوم و معمول می باشد . وجود سایه بان ، انعکاس نور و اثر تابش آفتاب را تا میزان ۹۰درصد تقلیل می دهد .
اثر سایه بان های متحرک
در مواردی از وجود سایه¬بانهای متحرک به صورت افقی در بالای پنجره و در مواردی در سه جهت ، یعنی دو پهلوی پنجره به صورت عمودی و بالای پنجره به صورت افقی نصب می¬شود. سایه¬بانهای متحرک می¬توانند در جهات مختلف و تحت زوایای دلخواه حرکت داشته باشند و انعکاس نوری و حرارتی را در شرایط دلخواه کنترل نمایند . بدیهی است رنگ سایه¬بان در جذب و یا دفع نور و انرژی حرارتی در اقلیم های مختلف قابل توجه می باشد . لازم به تذکر است که سایه-بانهای طبیعی همچون درختهای گوناگون و بلند در جوار ساختمانها در اقلیم های گرم موجب تعادل حرارت خواهد شد .
وجود گل و گیاه و سبزه در ایجاد تعادل و رطوبت هوای گرم منطقه و همچنین در محوطه بناها بسیار مفید می باشد . اتخاذ این روش در وضع اقلیم های گرم مانند زابل بسیار مؤثر بوده تا جایی که این شهر کویری را دارای آب و هوای مطلوب ساخته است .( شکل های ۹ و ۱۰ )
 
معماری بومی اقلیم معتدل و مرطوب,اقلیم سرد ـ معماری بومی اقلیم سرد,اقلیم گرم و مرطوب,اقلیم و معماری بومی,سنن اجتماعی و قومی در معماری,اثر معماری سنتی بر حرارت محیط
 
اثر رطوبت در ساختمان
رطوبت در ساختمان باعث می¬شود که دیوارهای ساختمان نمور شده و مکانی مناسب برای رشد و نمو انواع میکروبها و باکتریها گردد وجود رطوبت در فضاهای مسکونی باعث سرماخوردگی های مکرر و بروز امراضی چون رماتیسم و نظایر آن خواهد شد .
وجود رطوبت باعث عرق کردن دیوارهای فضا می¬شود و اگر میزان این رطوبت از حد معینی تجاوز کند ، منجر به حل شدن املاح نمکی در مصالح شده و آثار آن به صورت شوره و سفیدک بر سطوح فضاها خودنمایی می¬کند . این نقیصه کمک فراوان به رشد انواع قارچها کرده و افزون بر آن ، بوی ناخوشایندی به وجود می¬آورد و زندگی در این محلها را با ناراحتی مواجه می¬سازد . اثرات مداوم رطوبت در ساختمان باعث تغییر شکل یافتن بسیاری از مصالح در استخوان بندی بنا ، به خصوص پوسیدگی چوبهای به کار رفته در ساختمان و زنگ زدگی در و پنجره های فلزی و کابینتهای آشپزخانه می¬شود. در موارد دیگر ، باعث نرم شدن سطوح گچ کاری و کوپ کردن آنها و در نتیجه جدا شدن از سطح دیوارها می¬گردد .
در این موارد ، می¬توان با تهویه¬ی طبیعی و اصولی در ساختمان و همچنین با استفاده از دستگاههای گرم کننده که می¬توانند تعرق سطوح دیوارها و در نتیجه نم ساختمان را به میزان قابل توجهی کاهش دهند ، جلوی رطوبت یا افزایش آن را گرفت .
اثرات آب باران در ساختمان
اقلیم های مرطوب و نقاطی که بارندگی فراوان باشد ، آب باران می¬تواند در ترکها و درز ناچیز دیوارهای ساختمان و یا ریشه بنا اثر کند و بنا را دچار نشست کرده و ترکهای عمیق به وجود آورد و در مجموع موجب پیدایی رطوبت در کل ساختمان می¬شود که به شرح آن می¬پردازیم .
برای پیشگیری از این نقیصه می¬توان به اصول پی¬سازی صحیح و قیراندودهای افقی بر روی پی و کرسی¬ها و اتصال قیراندودهای عمودی در پشت پی¬ها و دیوارهای بنا آن را تا سطح زمین طبیعی عایق ساخت . استفاده از کوره¬پوش در زیر فضای مسکونی و با به کار بردن نوع سنگهای کروی و استفاده از قیراندود در کف¬سازی و در سقفها و با بهره¬گیری از شیروانی با اصول صحیح آبروها و ناودانی ، ساختمان را محافظت کرد . در مواردی که زمین و محوطه¬ی اطراف ساختمان از زمینهای بسیار مرطوب و نمناک باشد ، می توان به وسیله زهکشی بنا را عاری از رطوبت های شدید کرد .( شکل¬های ۱۱ و ۱۲ )
اثر باد بر ساختمان
یکی از عناصر مؤثر در اقلیم شناسی ، وجود بادهایی است که در سطح زمین به وجود می آید . این بادها هر یک دارای مرکزیت می باشد که در نتیجه بادهای موسمی ، قطبی ، نیمه استوایی و بادهای پراکنده و محلی را به شکلهای مختلف پدید می آورد . وجود این بادها و اثر برخورد آنها با ساختمانها ، خالی از اشکال نیست . مسلماً ساختن بنا در مناطق بادگیر و در مسیر وزش بادها ، عوارض ، خطرناک و خساراتی را بر ساختمان وارد می آورد که به شرح آن می پردازیم .
۱ـ زندگی در ساختمان هایی که در خط و مسیر حرکت بادها ساخته می¬شوند ، از نظر روحی آزاردهنده هستند . مهم ترین عامل آزاردهنده در این گونه ساختمانها ، وجود اصواتی است که در روز و خصوصاً شبها از برخورد و پیچشهای باد حاصل می¬شود به طور مداوم اثرات نامطلوب بر اعصاب و روان ساکنین این بناها خواهد گذاشت .
۲ـ دیده شده که بادهای مختلف بناهای سبک را تخریب کرده و خسارات مالی و جانی بر جای گذارده است . در این مورد بایستی دیوارهای خارجی قطور و بناها فاقد ارتفاعی بلند و چند طبقه باشد و از ساخت بناهای منفرد در دشت و مکانهایی که پیوسته در جهت حرکت و مسیر بادهای ذکر شده می باشند ، خودداری شود .
۳ـ بناهایی که دارای شیروانی و پوششهای مشابه می¬باشد ، بایستی شیب بندی شیروانی و خرپا به صورت یک طرفه و شیب تند آن در جهت باد باشد . عدم توجه به این اصول موجب می¬شود تا باد به راحتی شیروانی خرپاهای مضرس کارخانجات بزرگ را از جا کنده و یا واژگون کند و در مواردی شیروانی و نیمه خرپا و خرپاهای معمولی را از جای خود بلند کرده و در اطراف پراکنده و سرنگون می سازد .
تقلیل دادن شدت باد
تجارب هنر معماری چند هزار ساله راههای جلوگیری از تخریب بنا را که از رهگذر بادهای مختلف حاصل می¬شود ، آزموده که استفاده از آنها بدین شرح می باشد .
الف : برای پیشگیری از بادهای شدید از وجود بادشکنها که به صورت بوته و گیاه و دیوارهای قطور آجری و یا ردیف بندی درختان بلند با رعایت فواصل معلوم که تا نزدیکی بناها کاشته می¬شود، استفاده می¬گردد .
ب : چنانچه شدت باد زیادتر باشد می¬توان با موانعی نظیر درختکاری به صورت ردیف بندیهای منظم و درختکاری پراکنده در بین آنها از فاصله های دور تا نزدیکی بناها از شدت باد به مقدار زیاد کاست . میزان این کاهش بین ۵۰ تا ۶۶ درصد می¬رسد و از سرعت باد که در مواردی تا ۳۲ کیلومتر در ساعت می رسد ، به مقدار زیادی می کاهد .
توجه : استفاده از موانع آجری و یا دیوارهای خشتی و گِلی قطور باید طوری باشد که در تابستان مانع از رسیدن بادهای خنک کننده و نسیمهای ملایم به بناها نباشد . ( شکل های ۱۳ و ۱۴ )
 
ج : در مناطق خشک کویری حرکت باد ، ماسه های روان را به داخل روستاها و شهرکها و شهرها می کشد ، که این خود برای سلامت انسان ها زیانبار است.از این رو از وجود درختان کاج که ریشه¬ی خود را به سرعت در اعماق زمین و تا ۷۰ متری به آب می¬رساند ، سود برده و این درختها را به صورت کمربندی در اطراف شهرها می¬کارند . این روش به میزان قابل توجهی به مطلوب سازی آب و هوا کمک کرده و باعث خنک کردن نسبی مناطق مذکور می¬شود. نتیجه کاربرد این روش را می¬توان در شهر خواف در نزدیکی مرز ایران و افغانستان به خوبی مشاهده کرد ، که اثرات مهمی در سالم سازی محیط زیست آن منطقه داشته است .
د : در مناطق بادگیر ، به ارتفاع باز شو پنجره و نورگیر باید توجه شود که دست انداز آنها بیش از ۱۵۰ سانتیمتر انتخاب گردد تا کوران هوا و باد باعث اختلال در نظم زندگی و فضاهای داخلی ساختمانهای مسکونی و عدم کارآیی واحدهای آموزشی و اداری و درمانی و موارد دیگر نگردد .
بدیهی است اگر حرکت باز شو پنجره ، در جهت محور افقی باشد ، می توان به میزان قابل توجهی وزش باد و کوران را به داخل فضاها کنترل کرد .
اقلیم شناسی ایران
ایران در عرض جغرافیایی ۲۵ درجه و ۴۰ ثانیه و به صورت فلاتی بلند می باشد و اکثر زمینهای آن بیشتر از ۴۷۵ متر از سطح آبهای سواحل خلیج فارس ارتفاع داشته و در قسمت معتدل نیم¬کره¬ی شمالی واقع شده است .
ایران از دو حوزه دارای دریا است . حوزه¬ی خلیج فارس و اقیانوس هند و حوزه¬ی شمال دریای خزر که بزرگترین دریاچه دنیا می باشد . در کناره¬های حوزه¬ی شمالی ، سلسله جبال البرز و از طرف دیگر سلسله کوههای زاگرس مانع از رسیدن هوای معتدل مرطوب و سرد به قسمتهای میانی و کویری کشور می¬شود. به طوری که این عوامل باعث شده که نقاط مختلف ایران دارای آب و هوائی متمایز از یکدیگر باشد و به نام اقلیم چهارگانه مشهور شده که ذیلاً به شرح آن و معماری آن اقلیمها می پردازیم
۱ـ اقلیم معتدل و مرطوب ( سواحل دریای خزر ) .
۲ـ اقلیم سرد ( کوهستانهای غربی ) و سرزمین های آن اقلیم .
۳ـ اقلیم گرم و خشک ( فلات مرکزی ایران ).
۴ـ اقلیم گرم و مرطوب ( سواحل جنوب و خلیج فارس ) .
معماری بومی اقلیم معتدل مرطوب
الف : به علت رطوبت فراوان و بارندگی بیشتر بناهای شهرکها و خصوصاً روستاها که از کلبه های چوبی می باشد ، از یکدیگر جدا و با رعایت فاصله از یکدیگر ساخته می¬شود. به علت فراوانی چوب در این مناطق ، بدنه¬ی بناها چوبی و یا از نوع مصالح سبک با پوششهای شیبدار تند از ورق و سفال می باشد که اسکلت آنها اکثراً بر روی کلافهای ستون و بلندتر از سطح زمین قرار دارد .
ب : در معماری بومی این اقلیم دیوارها و فضاها طوری ساخته می¬شوند که کوران هوا در فضاهای اسکلت چوبی به درستی انجام شود . ضمناً در مسیر باد اسکلتهای چوبی کاملاً مسدود و بسته و فاقد تهویه و پنجره می باشد ، زیرا در اثر عدم توجه به این اصول ، باد اسکلت بنا را واژگون کرده و باعث تخریب آن می¬شود.
ج : در نقاط کوهستانی و مرتفع از وجود پی سازی و سنگ و مصالح مقاوم و سنگین استفاده می¬شود. اما در برخی از مکانهای استفاده از کرسی سازیها و کوره پوشها برای عاری ساختن رطوبت نیز به کار می رود . ( شکل های ۱۵ و ۱۶ )
معماری بومی اقلیم سرد
الف : بناهای این خطه به شکل متراکم در جوار یکدیگر با دیوارهای ضخیم و از نوع مصالح مقاوم ساخته می¬شود. چنانچه نوع دیوارها به شکل دوجداره و سقفها دو پوششه انتخاب گردد ، عایق اصولی به وجود خواهد آمد .
ب : پنجره ـ بازشو ـ و نورگیر باید در ابعادی تعبیه شود که از هدر رفتن گرما از فضاهای داخلی به خارج ساختمان جلوگیری کند . چنانچه پنجره دوجدار ساخته شود ، به مراتب بهتر است .
ج : در طراحی ساختمانها باید ابعاد سطوح خارجی که به عنوان نمای ساختمان شناخته می¬شود بسیار کم باشد . تعداد پنجره های لازم جهت رسیدن نور به فضاهای داخلی ساختمان تعیین شود و در انتخاب نوع مصالح تیره رنگ در نما و نحوه¬ی زبری آن در اجرای نماسازی نیز باید توجه گردد .