در زمانى نه چندان دور در تمام شهرها اغلب ساختمان ها با خشت خام، گچ و کاهگل بنا شده و این مصالح به طرز شگفتى با زندگى ایرانى تناسب داشته و شگفتى هایى را در خود دارد. کاهگل در قالب تناسبات دلپذیر ترکیب با کاشى، چوب و یا سنگ و مصالحى مشابه ترکیب شده و معماران ایرانى از آن ها براى تزیین ساختمان ها کمک گرفته اند.
در مجموع شهر ایرانى براى مردم این سرزمین با خصوصیات معینى و با یک معمارى موزون، اصیل و تناسبات زیبا بنا شده است.
با بهره گیرى از این مصالح و بر روى فلات ایران، در چشم انداز شهرها، بام هاى کاهگلى میان آدمیان و حرارت خورشید حفاظ مى شده اند. بدین ترتیب بادگیرها شهر را تهویه کرده، نورگیرها به تالارها و هشتى ها سایه روشن ملایمى مى داده اند و حیاط هاى گود که اطاق ها آن ها را دور مى زده اند یک حوض سنگى و چند درخت را در میان گرفته نیز به زندگى ایرانى لطافت مى بخشیده اند.
هم اکنون نیز در میان وزن حجمهاى کاهگلى بامهاى گنبدى و بادگیرهاى سر به آسمان کشیده پوشش دالان ها و تیمچه هاى بازارى، حسینیه ها و بالاخره گنبد و مناره هاى مسجد جامع و مساجد دیگر و بقعه ها به چشم مى خورد.
با این وصف باید تاکید کرد که تاریخ شروع مصرف کاهگل را در تمدن ایران نمى توان دقیقا تعیین نمود لکن وجود آن در قدیم ترین آثار معمارى فلات دلیلى است بر این که این ماده با زندگى اقوام سرزمین ایران از ابتدا آمیخته شده و شناسایى و استفاده از آن طى قرون نسل به نسل رسیده است.
براى آسایش قوم ایرانى معماران، شهرها را با قشرى از کاهگل پوشانیدند و از میان این پوشش سبزى شاخه درختان از حیاط ها بیرون آمد.
رنگ دلنشین کاهگل نه تنها زیبایى فوق العاده اى به شهر ایرانى مى داده بلکه بر زندگى مردم روشنى و رنگ بخصوصى مى پاشیده است.
این خمیر در سرزمین ما به صورت یکى از مصالح اساسى در انواع معمارى مختلف بکار رفته و با دست آدمیان و با نیت خوش به روى همه شهرهاى ایرانى کشیده شده و زندگى در شرایط اقلیمى بهترى زیر حمایت آن ادامه مى یافت.
ترتیب ماده کاهگل از ابتدا تا امروز یکسان بوده و شامل دو ماه ساده است.
ماده اول کاه است که پس از درو گندم و خشک شدن و کوبیدن و با کمک چهار شاخ به هوا پرتاب شدن با جزئى نسیمى، از دانه هاى گندم جدا شده آرام بر روى زمین مى ریزد، سپس آن را جمع آورى نموده و براى مصرف هاى مختلفى انباشته مى کنند.
به این ترتیب در اغلب نقاط ایران کاه به آسانى و به ارزانى به دست مى آید، الیاف آن ماده گل را بهم مى کشد و گل را مسلح مى کند همانطور که آهن بتون را.
ماده دوم گل است که حتى المقدور براى ساختن از خاک رس استفاده مى کنند، قبل از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبى مخلوط مى کنند و به شکل تپه کوچکى در مى آورند، میان آن را گود مى کنند وداخل آن به نرمى آب مى ریزند، خاک و کاه را با آب مى اندازند تا در آب گل، زردى کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش مى دهند و به تدریج کاهگل ساخته مى شود.
با وجودى که ساختن این خمیر در نهایت سادگى انجام مى شود، معهذا چگونگى مخلوط و مقدار هر کدام از ماده امرى حساس است، با کمبود کاه ماده کاهگل ترک بر مى دارد با کم بود مقدار خاک الیاف کاه مانع روانى آب باران مى شود....