چکیده

سالمند جامعه امروز پس از گذران چندین دهه از زندگی خود و تجربه فرازها و فرودهای بسیار، اکنون بیش از هرچیز در جستجوی آرامش است. وی در عین حال که می خواهد از استرس و فشارهای عجین شده با زندگی مدرن امروز فاصله بگیرد، علاقه ای به دور ماندن از جامعه و ترک آن ندارد. در جستجوی مکانی است که نه تنها نیازهای روزمره او را برآورده سازد، بلکه استقلال و آرامش را برای او به همراه داشته باشد و او را تبدیل به عنصری جدا مانده از جامعه نسازد. از این رو هدف رساله پیش رو کاویدن نیازهای جسمی و روحی سالمندان و همچنین شناسایی کمی ها و کاستی های مراکز موجود مخصوص سالمندان در تهران است، و این که دریابد چگونه می توان پیوند ایشان را با جامعه حفظ نمود. در ابتدا با تبیین موجز پیشینه و سوالات کلیدی تحقیق، اهداف و مشکلات پیش رو را بررسی خواهیم کرد و پس از آشنایی با مبانی نظری تحقیق و محیط طراحی، و همچنین بررسی چند نمونه سرای سالمندان در داخل و خارج کشور و شناخت استانداردها و ضوابط طراحی، در نهایت به ارائه طرحی خواهیم رسید که در آن، علاوه بر سعی در تحقق اهداف اولیه رساله، معماری سبز به عنوان یکی از ابزارهای فراهم آوردن آرامش و حس تعلق برای سالمندان معرفی شده است. 

مقدمه

پديده سالمندي سير طبيعي است كه در آن تغييرات فيزيولوژيكي و رواني ويژه‌اي در بدن رخ مي‌‌دهد. چشم‌ها، گوش‌ها، استخوانها، عضلات بدن دستخوش تغييرات هماهنگ مي‌شوند كه روند پيري خوانده مي‌شود. افراد سالمند زودتر خسته مي‌شوند و جنبش و تحركشان كمتر مي‌گردد. در اين مرحله نيازهاي اجتماعي سالمندان دگرگون شده و نيازهاي جديدي نمايان مي‌گردد.
دوره سالمندي چون ديگر مراحل عمر بخشي از زندگي است كه به اندازه دوران جواني و مستلزم پشت سر گذاشتن است . چگونگي پشت سرگذاشتن اين دوران مهم است. و نه تنها رسيدن به آن . سالمندي ادامه بزرگسالي است و دوراني كه درآن ، فرد به بهاي گذراندن سالهايي چند به تجربه و پختگي و خرد دست مي‌يابد تا بتواند با گامهايي سنجيده‌تر سالهاي ديگر را در نوردد و به ديگران از توشه تجارب خود نصيبي برساند. 
افرايش تعداد افراد سالمند به عنوان نسبتي از كل جمعيت جهان توجه خاص سنين پيري و پيري شناسي را ضروري مي‌سازد. در طول قرن بيستم نسبت جمعيتي افراد 60 سال به بالا در تمام كشورهاي دنيا افرايش يافته است. رشد جمعيتي سالمندان بر اثر همگرايي دو روند اصلي است. 
كاهش ميزان تولد و بهبود شرايط بهداشتي و افزايش اميد به زندگي, پروژه سالخوردگي جمعيت و افزايش تعداد افراد در بالاي هرم سني از خصوصيات كشورهاي توسعه يافته محسوب مي‌شود در حالي كه توسعه بهداشت ، بهبود شرايط اقتصادي، بالا رفتن سطح زندگي و برخورداري از نتايج پيشرفت علوم حتي در عقب مانده‌ترين كشورها نيز موجب افزايش طول عمر گشته و به موازات آن ، براثر مواليد و اعمال سياستهاي جمعيتي دامنه هرم سني فشرده‌تر شده و نسبت افراد مسن در جمعيت كشورها افزوده‌تر مي‌گردد.  
براي بسياري از افرادي كه به سن پيري نزديك مي‌شوند شماري از دگرگونيهاي مهم اجتماعي و به وقوع مي‌پيوندد. آنان كه كودكاني را بزرگ كرده‌اند ناگهان خود را تنها مي‌يابند ، آناني كه فعاليت كاري زيادي داشتند با بازنشستگي و زندگي با حقوق كم آن مواجه مي‌شوند . براي بعضي ديگر اين دگرگوني با از دست دادن همسر و براي ديگران با از دست دادن شغل يا درآمد نمايان ميشود. و به طور كلي آنچه مسلم است كه دير يا زود همگان با اين واقعيت روبرو مي‌شوند كه (ديگر جوان نمي‌شويم) و آن وقت به لحظه‌اي مي‌رسيم كه در آن هرگز نمي‌توانيم زمان ورود به پيري را تعيين نمائيم .
تا مدتها پيش سالخوردگان در اكثر نقاط دنيا در خانواده‌هاي گسترده زندگي مي‌كردند بدين معنا كه نسل قديمتر با فرزندان؛ نواده‌ها و احتمالاً ساير بستگان خود در يک مکان بودند. در آن دوران معمولاً سالمندان اقتدار خود را براي اعضاي خانواده حفظ مي‌‌كردند. و در عين حال افراد جوانتر را براي پذيرش نقشهاي مسئوليت‌دار آماده مي‌كردند و نقش سرپرستي و نظارت خود را نيز تا حدودي رها مي‌كردند و درنتيجه در اين شرايط انتقال افراد به سنين سالخوردگي بسيار آرام‌تر از امروز صورت مي‌گرفت. خانواده هسته‌اي كه تنها از والدين و فرزندان تشكيل مي‌شود در دنياي معاصر رايج‌ترين مشكل خانواده است. نسل قديم در آن جايي ندارد. از آنجا كه سالخوردگان جدا از خانواده‌ هسته‌اي زندگي مي‌كنند جوانان عملاً كمتر فرصت رسيدگي به آنان را مي‌يابند و در مقياس ضعيف تري مورد حمايت اجتماعي قرار مي گيرند به عبارت ديگر اعضاي مختلف يك خانواده در واحدهاي خانوادگي پراكنده زندگي مي كنند و در آن سالخوردگان از فرزنداني كه بزرگشان كرده اند جدا مي‌شوند و در نهايت سالهاي پاياني زندگي خود را در شرايط منزوي و يا به گونه‌اي دردناك از افسردگي سپري مي‌كنند.  
زندگي سالمند در مقايسه با جوانان در محيط اجتماعي متفاوتي شكل مي‌گيرد به گونه‌اي كه حدود 34 تا 28 درصد افراد سالمند بيش از 65 سال به تنهايي زندگي مي‌كنند و 9 درصد آنان در حالت انزواي اجتماعي به سر مي‌برند . در اين حالت به آنها اجازه نمي‌‌دهد كه با ديگران ارتباط نزديك و صميمي داشته باشند . تحقيقات نشان مي‌دهد كه بين فراواني تماسهاي اجتماعي و احساس رضايت از زندگي ارتباط وجود دارد به اين صورت كه اگر فرض كنيم كه رقم 9 درصد معتبر است بايد نتيجه بگيريم كه درصد مهمي از سالمندان در حالت محروميت اجتماعي بيش از حد زندگي مي‌كنند و آثار اين محروميت برسلامت رواني آنان قابل ملاحظه است. عدم توازن در تعداد مردان و زنان سالمند (بيشتر بودن زنان سالمند) و تمايل مردان به ازدواج با زنان جوانتر از خودشان نشان مي‌دهد كه زنان سالمند بيشتر از مردان سالمند به تنهايي زندگي مي‌كنند. بين انزوا و تنهايي تفاوت زيادي است. معمولاً كساني كه مدت مديدي را به حالت انزوا و در تنهايي زندگي كرده‌اند به هنگام پيري اختلالات رواني را نشان نمي‌دهند. اما كساني كه شاهد كاهش روابط خود با ديگران هستند دچار اختلالات رواني مي‌شوند سالمنداني كه تنها زندگي مي‌كنند غالباً بخش اعظم وقت خود را با فكر كردن در مورد فرزندان دور از خود يا با حسرت خوردن براي همسر مرحوم خود و يا هر دو مي‌گذرانند. اين گونه انزوا ممكن است منجر به افسردگي شود و به كشش مناسب اجتماعي زيان برساند.  
 

فهرست مطالب

چکیده
مقدمه
بخش اول
 مفهوم سالمندي
نظريه هاي مختلف در مورد سالمندي
بخش دوم
 ويژگي هاي فيزيکي سالمندان و توصيه هاي طراحي جهت رفع نيازهاي آنان
-کليات
نيازهاي جسماني سالمندان
 آسايش حرارتي و برود تي سالمندان
توصيه هاي طراحي:
شرايط محيطي موثر بر آسايش حرارتي:
 نورپردازي مناسب جهت ارتقاي عملکرد بينايي در سالمندان
الف) نور طبيعي
توصيه هاي طراحي
شکل  اتاق خواب
شکلاتاق غذاخوري
ب) نور مصنوعي
شکل – نحوه قرارگيري چراغ مطالعه در اتاق
 رنگ آميزي مناسب جهت ارتقاي عملکرد بينايي در سالمندان
توصيه هاي طراحي
توصيه هاي طراحي و نکات فضايي
بخش سوم
ويژگي هاي رواني سالمندان و توصيه هاي طراحي جهت رفع نيازهاي آنان
ويژگي هاي رواني، احساسي و شخصيتي سالمندان
الف) جنبه هاي زيست شناختي
ب) جنبه هاي روان شناختي
پ) جنبه هاي جامعه شناختي
مشکلات روحي و رواني سالمندان
 توصيه هاي طراحي
ساختار جمعيت و مسائل اجتماعي و اقتصادي سالمندان
ساختار جمعيتي کشورهاي جهان
متوسط عمر در جهان
جمعيت سالمندان در جهان
 مطالعات اجتماعي
مقدمه اي بر مسائل اجتماعي، اقتصادي سالمندان
جامعه شناسي سالمندي
 پايگاه اجتماعي – فرهنگي سالمندان
 اشتغال و رفاه اجتماعي سالمندان
 اوقات فراغت سالمندان
 ورزش
 توصيه هاي طراحي
سالمندان و مراكز سالمندي
پيدايش خانه هاي سالمندان در جهان
 تقسيم بندي سالمندان از نظر نوع نگهداري
 خانه هاي سالمندان در ايران
مشکلات سالمندي در ايران
مشکل تأمين معاش و مسکن:
مشکل بهداشت و درمان:
مشکلات عاطفي
سازمان ها و طرح هاي حمايت کننده از سالمندان در ايران
 برنامه هاي کاردرماني
 گروه هاي كمك کننده در توانبخشي سالمند
-پيامدهاي مثبت و منفي سراي سالمندان
پيامدهاي مثبت سراي سالمندان
پيامدهاي منفي سراي سالمندان
اهداف طرح کانون سالمندان
معرفي نمونه هايمجموعه اقامتی رفاهی سالمندان
 بررسي منابع موجود در ايران
انجمن بانوان نيكوكار كهريزك
شكل عکس هوايي از مجموعه كهريزك
-آسايشگاه مردمي، غيرانتفاعي و خيريه
کارگاه هاي كار درماني:
شكل نمايي از کارگاه هاي مجموعه
شکل  تصويري از سالن هاي ورزشي
واحد فرهنگيمذهبي محراب نور:
رختشويخانه صنعتي:
آشپزخانه صنعتي:
-مدارس
شهرک گل ها:
شهرک اميد:
شهرک عميد:
 بررسي منابع خارج از ايران
لژاتون، لژا، نروژ
مکان پروژه:
شکل  سايت پلان
شکل  ساختمان خدمات عمومي
شکل  پلان تيپ طبقات مجموعه  Bergzicht
شکل  مقطع مجموعه Bergzicht
شکل  پلان تيپ واحدهاي مسکوني مجموعه Bergzicht
خانه سالمندان Kuuselan Palvelukati 
شکل  سايت پلان مجموعه Kuuselan Palvelukati
شکل  پلان طبقه اول مجموعKuuselan Palvelukati
-دهکده بازنشستگي Este ridge
شکل عکس هوايي  Este ridge
شکل  سايت پلان Este ridge
. شکل  پلان واحدهاي مسکوني Este ridge  قسمت
شکل  پلان واحدهاي مسکوني  Este ridge  قسمت 
شکل  پلان مرکز درماني Este ridge
خانه سالمندان  Park
شکل  سايت پلان  park
شکل  پلان مرکز درماني Park
نتيجه بررسي نمونه هاي خارجي
خانه سالمندان، استانداردهاوبرنامه ريزي فيزيكي
 دستيابي به استانداردها:
رهنمودهاي طراحي معماري خانه هاي سالمندان
-کليات
مکان يابي مناسب برايمجموعه اقامتی رفاهی سالمندان
توصيه هاي طراحي
جهت گيري مناسب
ورودي اصلي
توصيه هاي طراحي
شكل  در ورودي
هال ورودي
شكل هال ورودي مجموعه با نورپردازي مناسب
اتاق نشيمن
شكل  فضاهاي گردهمايي و نشيمن
اتاق غذاخوري
شكل  غذاخوري بزرگ
شكل  غذاخوري هاي كوچك
شكل  صرف غذا در اتاق هاي شخصي
شكل  فضاهاي باز جهت صرف غذا
شكل  ميزهاي غذاخوري در شكل هاي مربع يا مستطيل با گوشه هاي گرد
شكل لبه دار نمودن سطح رويه ميز
شكل تقسيم بندي مناسب فضا براي غذاخوري
آشپزخانه
شكل فضاي مناسب جهت گردش صندلي چرخ دار در آشپزخانه
شكل  ارتفاع مناسب قفسه هاي آشپزخانه
توصيه هاي طراحي
اتاق خواب
پنجره در اتاق خواب
 روشنايي و رنگ آميزي اتاق خواب
شكل استفاده از چراغ در كنار تختخواب
 وسايل مورد نياز در اتاق خواب سالمندان
اتاق کارکنان
اتاق مديريت
اتاق هاي درماني و توانبخشي
رختشويخانه مرکزي
انبار وسايل
سرويس هاي بهداشتي
 توالت
شكل ارتفاع مناسب توالت فرنگي و نرده كمكي آن
 دستشويي
شكل  ارتفاع مناسب كاسه دستشويي
توصيه هاي طراحي
حمام
توصيه هاي طراحي
 ارتباطات عمودي فضاها در خانه هاي سالمندان
-آسانسور
توصيه هاي طراحي
شكل ابعاد مناسب و تجهيزات اتاقك آسانسور
رامپ و سطوح شيب دار
-پلکان
شكل  استفاده از نرده هاي كمكي در پلكان
شكل مقطع مناسب نرده هاي كمكي
توصيه هاي طراحي
راهروها
شكل پهناي مناسب راهروها و استفاده از نرده هاي كمكي
شكل جاسازي رادياتور شوفاژ در ديوار راهرو
 بازشوها
درها
پنجره ها
شكل  ابعاد مناسب پنجره و ارتفاع كف پنجره از زمين
توصيه هاي طراحي
 تراس هاي خصوصي
توصيه هاي طراحي
 محوطه باغباني
 محوطه بازي براي فرزندان ميهمانان
 مبلمان و اثاث ثابت
کفپوش هاي مناسب
توصيه هاي طراحي:
 نرده هاي کمکي
نشانه ها
رهنمودهاي عمومي در رابطه با خانه هاي سالمندان
آمفي تئاتر
 برنامه فيزيكي طرح
جدول فضاهاي پيشنهادي بخش اداري
جدول فضاهاي پيشنهادي بخش مسكوني
جدول فضاهاي پيشنهادي بخش خدماتي و پشتيباني
جدول شماره  – فضاهاي پيشنهادي بخش درمان
جدولجمع بندي برنامه فيزيكي
-مطالعات جغرافياي ،اقليمي و تاريخي
جمع آوري اطلاعات و بررسي در مورد تهران قديم و تهران جديد
ويژگيهاي محيطي منطقه تهران
ويژگيهاي اقليمي و جوي :
دما و تغييرات آن :
بارش و ميزان بارندگي
رطوبت نسبي هوا
باد :
تبخير :
تعداد روزهاي يخبندان :
تابش آفتاب :
موقعيت تابش خورشيد
بادهاي غالب
سرعت و جهت باد
درجه حرارت ورطوبت نسبي
سابقه پيدايش منطقه  شهرداری تهران
جدول شماره  : خصوصيات مثبت منطقه
نقشه شمارة  : مناطق  گانه تهران
گردآوري اطلاعات و انجام مطالعات اوليه
الف) شرايط عمومي اقليمي منطقه :
ب) شكل زمين (توپوگرافي) :
ج) خاك شناسي
-خصوصيات فيزيكي
-خصوصيات شيميايي
د) زمين شناسي
و) مطالعات گياهي
جدول شماره  : بررسي خصوصيات اقليمي در يك نگاه
ایجاد اصول معماری سبز درمجموعه اقامتی رفاهی سالمندان
پايداري محيطي
درستي اکوسيستم / ظرفيت تحمل / محيط شناسي
توسعه پايدار و انرژي
مصرف انرزي و گرماي جهاني
اهميت انرژي
انرژي تجديد پذير
انرژي خورشيد
راهکارهاي استفاده از انرژي تجديد پذير
آبگرمکن خورشيدي
سيستم هاي غير فعال
استراتژي هاي استفاده از سيستم غير فعال
دريافت حرارت خورشيدي در سيستم غير فعال
سيستم هاي فعال خورشيدي
تعريف باد
توربين بادي
در طراحي مجتمع سالمندان رعايت نکات زير مد نظر بوده است :
الف :  استفاده از عايق هاي حرارتي (يونوليت) جهت کاهش تلفات حرارتي و برودتي ساختمان
ب:   استفاده از شيشه هاي دو جداره در باز شوها جهت جلوگيري از اتلاف انرژي
ج:   طراحي و تعبيه باز شوهاي روبروي هم جهت ايجاد کوران و تهويه مطبوع در ساختمان
هدف از تهويه :
تاريخچه آفتاب شکن
تعريف آفتاب شکن
آفتاب شکن در معماري ايران
برايس سوليل چيست ؟
انواع سايبان برايس سوليل که در مناطق سرد
تصوير : نوع B ماخذ: www.weavingeas.com) (       تصوير : نوع D (ماخذ: www. Gitterroste)
نوع ساختمان خورشيدي فايبرگلس مشبک :
اصول تهويه طبيعي
تهويه از يک سمت
تهويه عبوري
عوامل تهويه طبيعي
تهويه مکشي
هدف از تهويه
فضاي سبز
استفاده از عناصرالحاقي چون ايوان ها و سايبانها
عايق كاري در معماري سنتي
تعاريف و مفاهيم معماري پايدار
همه چيز در مورد معماري سبز(معماري پايدار)
همه چيز در مورد معماري سبز(معماري پايدار)
اصول معماري پايدار
تاريخچه استفاده از گياهان در نماي ساختمان
دسته بندي نماهاي سبز
ساختار استاندارد يک باغ عمودي
بام سبز
پوسته هاي سبز و انواع آنها
بام هاي سبز عمقي ( Intensive Green Roof (
بام هاي سبز سطحي ( Extensive Green Roof)
بام هايي با پوشش گياهي گل ناز( Sedum Roof  )  :
بام هايي با پوشش چمني (Meadow Roofs ) :
بام هاي قهوه اي يا بام هاي تنوع زيستي ( Brown or Biodiversity Roofs ) :
بام هاي سبز نيمه سطحي (Semi-Extensive Green Roofs  ) :
ديوارهاي سبز  (Living Walls, Vertical Gardens )
طراحي
دلايل انتخاب موضوع
  هدف و ايده اصلي طراحي
 ويژگي هاي كالبدي فضا
فضاهاي باز و نيمه باز و بسته
ورودي
محوطه هاي فضاهاي عمومي و عنصرهاي اجتماعي محوطه
اشرافيت
شكل  اشرافيت در فضا
ظاهر ساختمان
هندسه و سازمان فضايي
شكل هندسه و سازمان فضايي
راهروها و راه پله ها
کنج ها و گوشه ها
طبيعت
فضاهاي داخلي و ارتباط با طبيعت خارج آن
ظاهر ساختمان از نظر هندسي و نما
برنامه ريزي براي سايت
دیاگرام فضاها
 ارائه نقشه ها
نتیجه گیری
( اهداف کلي پروژه)
منابع و ماخذ :